Style komunikacji interpersonalnej – czyli o różnych formach komunikowania

Nasze uosobienie ma niezwykle istotny wpływ na to, w jaki sposób odbieramy i nadajemy komunikaty. Wyzwaniem współczesnej psychologii jest to, by kierować procesem komunikacji w taki sposób, aby przynosił jak najlepsze rezultaty. Chodzi bowiem o to, by komunikować się w odpowiednim stylu. A jaki to styl?

W psychologii rodziny wyróżnia się dwa style, w których mogą komunikować ze sobą małżonkowie: styl partnerski i styl niepartnerski (Rostowska, 2001; Harwas-Napierała, 2008).

Styl partnerski oznacza, że osoba posługująca się nim traktuje w sposób równy swojego współmałżonka. Przede wszystkim nie narzuca swojego zdania, nie manipuluje partnerem, toleruje jego odmienne zdanie, nie nakłania do zmiany postępowania. Małżonek posługujący się tym stylem powinien być przede wszystkim nastawiony na słuchanie i empatię. W stylu partnerskim chęć zrozumienia współmałżonka odgrywa ogromną rolę.

Z kolei styl niepartnerski charakteryzuje się nierównym traktowaniem partnera. Charakterystyką tego stylu jest fakt, że jeden współmałżonek stawia cele własne wyżej aniżeli żony czy męża. Osoby posługujące się tym stylem narzucają przebieg i temat rozmowy, nie dopuszczają partnera do głosu lub przerywają wypowiedzi.

W stylu partnerskim dochodzi do pełnej komunikacji, czyli takiej, gdzie małżonkowie dają sobie wzajemnie poczucie bezpieczeństwa i zrozumienie. Jest to komunikacja konstruktywna, stanowiąca podstawowy warunek rozwoju więzi małżeńskiej, pozwalającej na pogłębianie jedności i miłości małżeńskiej, a co za tym idzie, na wymianę informacji w sposób bardzo dobry. Umożliwia to rozwiązywanie trudnych małżeńskich problemów i rozterek już na poziomie językowym. Jest to komunikacja polegająca nie tylko na mówieniu partnerów, ale także na rozmowie, wzajemnym rozumieniu siebie. W modelu partnerskim rozwija się akceptacja partnera.

Tabela 1. Wymiary stylów komunikacji

Źródło: Harwas-Napierała, 2008.

W badaniach dotyczących stylu komunikacji w rodzinie (D. Seredyńska, H. Moch; 2010) zauważa się, że istnieje rozbieżność między definiowanym przez respondentów stylem komunikacji, a postrzeganiem tego stylu przez współmałżonka i dziecko. Przykładem tego może być fakt, że około 61% mężczyzn twierdzi, że prezentuje partnerski styl komunikacji małżeńskiej. Zaprzecza temu aż 53% kobiet i 48,8% dzieci. Autorki zauważają, że istnieje silna zależność między pozytywnymi przemianami kulturalnymi a wybieranym przez małżonków stylem. Kobiety aktywne zawodowo w sposób istotny statystycznie częściej postrzegają swych mężów jako partnerskich, aniżeli kobiety nie będące aktywne zawodowo. Badaczki wyjaśniają problem w sposób następujący:

sytuacja życiowa zmusza mężczyzn do traktowania swej żony jako partnera. To właśnie aktywacja zawodowa kobiet zmienia funkcjonowanie wewnątrzrodzinne wywierając presję na mężczyzn, by wykazywali się większym zainteresowaniem wychowaniem dzieci. Niejednokrotnie także rozwój zawodowy kobiety umożliwia mężom aktywność wychowawczą, która niejednokrotnie w sytuacjach pozostawania kobiety w domu, była wykluczana. Współczesny model rodziny z kobietą pracującą także wymusza na małżonkach podział obowiązków, który zapewni prawidłowe funkcjonowanie systemu, a także rozwijanie się partnerskiego stylu komunikacji małżeńskiej (D. Seredyńska, H. Moch; 2010).

Badaczki podkreślają, że to nie sama aktywność zawodowa determinuje partnerski styl komunikacji. Bardziej upatrują w tym zjawisku zmianę mentalności, która dokonała się na przestrzeni ostatnich dekad.

Jak wykazały badania J. Belsky, istnieje istotny statystycznie związek pomiędzy jakością związku małżeńskiego a postawami wychowawczymi, jakie prezentowane są przez małżonków. Badania wykazały, że rodzice pozostający w związku o słabej jakości, posługujący się stylem niepartnerskim, są w sposób negatywny nastawieni do swoich obowiązków jako rodzice, wykazują się mniejszym zaangażowaniem i troską o potrzeby dzieci. Dlatego niezwykle istotnym jest, aby zdać sobie sprawę z tego, że przede wszystkim oddziaływanie na system małżeński warunkuje prawidłowe funkcjonowanie całego systemu rodzinnego. Relacja między rodzicami w sposób bezpośredni rzutuje na zachowania dzieci względem siebie i względem rodziców.

Z kolei Barbara Harwas-Napierała w swoich badaniach przedstawia trzy modele komunikacji w rodzinie:

– jednostronny,

– dwustronny,

– relacyjny.

Jednostronny model komunikacyjny zakłada, że informacja idzie od nadawcy do odbiorcy bez zainteresowania o to, czy informacja została otrzymana. Jest to komunikacja przepływająca tokiem jednokierunkowym i występuje w rodzinach, w których kładzie się nacisk na kontrolę i dominację jednostek.

Dwustronny model komunikacji zakłada, że istnieje sprzężenie zwrotne między małżonkami rozpatrywane jako: seria przyczyn i skutków, bodźców i reakcji. Ten model relacji jest bardzo niebezpieczny, podobnie jak jednostronny model komunikacji, ponieważ zakłada, że drugi partner jest winny wszelakim zniekształceniom procesu komunikacyjnego.

Z kolei relacyjny model komunikacji zakłada współpracę między małżonkami, troskę o poprawne zrozumienie komunikatu. W przeciwieństwie do pozostałych modeli słowo „wina” zastąpione jest słowem „odpowiedzialność”. Odpowiedzialność jest rozłożona między małżonków, dlatego mąż i żona wspólnie troszczą się o jakość i odpowiednie pojmowanie wzajemnych wypowiedzi.

W przypadku obu koncepcji traktujących o stylach komunikowania warto zauważyć, że styl partnerski i relacyjny jako jedyne spełniają kryteria równości w małżeństwie. Równości rozumianej jako komplementarność – czyli uzupełnianie siebie w małżeństwie. Na podstawie przedstawionych badań warto zwrócić uwagę, że prawidłowe funkcjonowanie podsystemu małżeńskiego ma wpływ na to, jak bardzo jest się zaangażowanym w wychowywanie dzieci. W momencie, kiedy akcent stawia się na komplementarność, wtedy dzieci uczą się relacyjnego/partnerskiego stylu komunikowania. Troska o podsystem małżeński z perspektywy wyboru stylu komunikacyjnego wpływa na cały system rodzinny. Należy pamiętać o tym, by kształtować zdrowe relacje w swoim domu z perspektywy małżonka, rodzica, dziecka.

Bibliografia:

H. Zwolska, M. Małysiak, Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów międzyludzkich, Radom 2007.

B. Harwas-Napierała, Komunikacja interpersonalna w rodzinie, Poznań 2008.

Z. Nęcki, Komunikacja międzyludzka, Kraków 1996.

T. Rostowska, Małżeństwo, rodzina, praca a jakość życia. Kraków 2008.