Trzecia siła. Psychoterapia humanistyczno-egzystencjalna

Ostatnio opisywaliśmy nurt zwany psychoterapią poznawczo-behawioralną. Kolejną z czterech głównych orientacji psychoterapeutycznych, tak zwaną trzecią siłą, jest terapia humanistyczno-egzystencjalna, która wyrosła na gruncie nurtu określanego jako „psychologia humanistyczna”.

Za czas oficjalnego powstania psychologii humanistycznej przyjmuje się zjazd psychologów zorientowanych humanistycznie, który miał miejsce w roku 1962. Zjazd ten odbył się pod przewodnictwem jednego z najważniejszych przedstawicieli tego nurtu, amerykańskiego psychologa, autora teorii hierarchii potrzeb, A. Maslowa. Nurt ten rozwijał się już jednak w latach czterdziestych XX wieku jako wyraz niezgody na koncepcję człowieka i zaburzeń psychicznych proponowaną przez psychoanalizę oraz behawioryzm. Zwolennicy tego kierunku myśli i praktyki psychoterapeutycznej zarzucili swoim oponentom czynienie z pewnej warstwy ludzkiej egzystencji obrazu całego świata, kreowanie zbyt uproszczonego, a przez to nieprawdziwego, obrazu człowieka. Ów nieprawdziwy obraz człowieka eksponował bowiem zniewolenie przez popędy (w przypadku psychoanalizy) czy też zdeterminowanie ludzkiego zachowania przez sytuacje bodźcowe (behawioryzm), pomijał zaś czynniki specyficznie ludzkie, takie jak wolność, odpowiedzialność, sens, wartości, dążenia życiowe, poczynania twórcze.

Nurt humanistyczno-egzystencjalny tłumaczy zaburzenia psychiczne w kontekście deficytu rozwoju osobowości, który to deficyt jest skutkiem niezaspokojenia ważnych psychicznych potrzeb, jak na przykład miłości, akceptacji, autonomii, realizacji znaczących wartości. W psychoterapii humanistyczno-egzystencjalnej pacjenta/klienta traktuje się jako niepowtarzalną osobę, a więc budowanie ogólnych modeli teoretycznych zwalnia tutaj miejsca związkowi emocjonalnemu, kontaktowi, jaki powstaje pomiędzy pacjentem/klientem a psychoterapeutą. Jakość tego kontaktu jest dla terapeuty znaczącą informacją na temat wewnętrznego świata osoby. Osoba ta zaś traktowana jest przez psychoterapeutę jako ktoś, w przypadku kogo świat zewnętrzny doprowadził do ograniczenia możliwości rozwoju. Zadaniem psychoterapii jest odblokowanie tej możliwości i pomoc osobie w usunięciu wewnętrznych ograniczeń. Terapia odbywana w nurcie humanistyczno-egzystencjalnym, zamiast na analizowaniu przeszłości i historii życia, koncentruje się na teraźniejszości i przyszłości. Charakterystyczne są dla niej: poszanowanie autonomii pacjenta/klienta, niedyrektywne zachowania terapeuty, równorzędność relacji między terapeutą a osobą zwracająca się po pomoc (dlatego w niektórych szkołach pojęcie „pacjent” zamieniane jest na „klient”), samodzielne decydowanie przez pacjenta/klienta o poruszanych problemach, poziomie intensywności pracy oraz czasie jej trwania.

W nurcie humanistyczno-egzystencjalnym, tak jak we wcześniej omawianych, mieszczą się różne szkoły. Do najważniejszych zalicza się: terapię Carla Rogersa skoncentrowana na osobie, psychoterapię Gestalt, logoterapię (terapię sensu) Viktora Frankla oraz terapię egzystencjalną Ronalda Lainga. Tym, co łączy wszystkie te szkoły jest wiara w istniejące w pacjencie/kliencie zasoby, możliwości zmiany i rozwoju, wewnętrzne możliwości osoby zrozumienia siebie i wprowadzenia konstruktywnych zmian we własnym życiu.