Cykl życia rodziny

Rodzina jest systemem zmieniającym się w czasie. Większość rodzin, niezależnie od tego, jaka jest ich struktura czy dziedzictwo kulturowe, przechodzi przez takie same przewidywalne wydarzenia wyznaczające kolejne fazy życia rodzinnego.

Zadania rozwojowe

Wszyscy członkowie rodziny stają przed koniecznością przyswojenia sobie nowych zadań rozwojowych na każdym etapie rodzinnego życia. Jedne z nich są wspólne i uniwersalne dla każdej rodziny, inne zależą od kultury. Zakłada się jednak, że wykonanie wszystkich zadań przynależących do poszczególnych faz jest warunkiem koniecznym do prawidłowego funkcjonowania rodziny. Każdy etap (np. małżeństwo, narodziny pierwszego dziecka, opuszczenie domu przez dzieci itp.) wiąże się z koniecznością zmiany i przystosowania się do nowych warunków, co naraża rodzinę na stres i napięcie. To, na ile rodzina jest elastyczna i gotowa sprostać tym wyzwaniom, decyduje o jakości jej radzenia sobie na dalszych etapach. Jest bowiem tak, że cechy rodziny z poprzedniego etapu przenoszą się do kolejnego, więc w przypadku, gdy pewne zadania zostaną niedokończone lub napotkają przeszkody, rozwój rodziny zostanie zaburzony, zaś trudności przeniesione zostaną do kolejnego etapu.

Młodzi dorośli idą w świat

Faza narzeczeństwa jest pierwszym etapem, w którym młodzi ludzie opuszczają swój dom rodzinny i uczą się kontaktu partnerskiego. Konieczne jest zaakceptowanie przez młodych dorosłych faktu, że od teraz będą odpowiedzialni za siebie zarówno w wymiarze finansowym, jak i emocjonalnym. Ważnym zadaniem na tym etapie jest wyodrębnienie siebie z rodziny pochodzenia, oddzielenie się od niej. Zdarza się tak, że bardzo silne więzy rodzinne utrudniają to oddzielenie i udaremniają je przez wiele następnych lat, a czasem i całe życie.

Małżeństwo

Niezwykle ważnym wydarzeniem w życiu rodzinnym jest ceremonia ślubna. Rytuał ten bardzo istotny jest z psychologicznego punktu widzenia, ponieważ w świadomości zarówno młodej pray, jak i całych rodzin, stanowi rozdzielenie poszczególnych etapów życia oraz swoiste wyodrębnienie nowej rodziny z dotychczasowego układu. Dla wielu par jest to czas, w którym rozpoczynają wspólne zamieszkiwanie. Wiąże się to z koniecznością uwspólnienia schematów funkcjonowania, wypracowania sposobów radzenia sobie z napięciami, zwolnieniem od powściągliwości w okazywaniu sobie uczuć, często również porzuceniem iluzji co do tego, co małżeństwo może dać. Młodzi małżonkowie muszą uporać się z problemami wyniesionymi z rodzin pochodzenia, by nie przenosić ich na grunt własnej rodziny.

Rodzi się dziecko

Narodziny pierwszego dziecka wyznaczają kolejny etap życia rodzinnego, zaś ten, jak każdy inny, wiąże się z pewnymi koniecznymi zadaniami, przed jakimi staje młoda rodzina. Pierwszym z nich jest przystosowanie małżeństwa do przyjęcia dzieci. Wiąże się to dla młodych rodziców z przeorganizowaniem całego dotychczasowego życia, ze zmianą różnych nawyków, często także z koniecznością poniesienia pewnych strat w imię czegoś ważniejszego. Kobiety na tym etapie zmagają się ze zmianami fizycznymi i wieloma ograniczeniami – najpierw tymi związanymi z ciążą, później z konieczności opieki nad maleństwem. Czasem narodziny dziecka sprawiają, że matka niejako „rezygnuje z siebie” i całkowicie poświęca się dziecku. W ten sposób całą swoją energię emocjonalną kieruje na maleństwo, zapominając o tym, że podstawowym podsystemem rodzinnym jest jej małżeństwo.

Dziecko po raz pierwszy opuszcza dom

Tym, co odróżnia naszą populację od świata zwierząt, jest między innymi to, że człowiek opiekuje się dzieckiem przez długie lata. Związek mamy z małym dzieckiem jest tak silny, że często konieczność pójścia do przedszkola stanowi duży problem dla rodziny. Kiedy dziecko idzie do przedszkola czy do żłobka, a później do szkoły, nawiązuje swoje pierwsze pozarodzinne relacje emocjonalne. Rodzice muszą pogodzić się z tym, że od tej pory nie będą stanowili jedynych autorytetów, a ich dziecko właśnie poczyniło pierwszy duży krok w świat. Jest to czas, gdy dzieci nie tylko zaczynają osiągać coraz większą autonomię, lecz również nawiązuje relacje rówieśnicze i swoje pierwsze przyjaźnie. W kontekście rodzinnym jest to również czas, gdy młode mamy decydują się na powrót do życia zawodowego lub pozostania w domu.

Rodzina z dziećmi dorastającymi

Gdy dzieci zaczynają wchodzić w wiek nastoletni, granice rodzinne stają się coraz bardziej elastyczne. Nastolatkowie stają się coraz bardziej autonomiczni, relacje między nimi a rodzicami przechodzą od asymetrycznych do bardziej partnerskich. Ważne jest, aby rodzice zapewnili swoim dorastającym dzieciom możliwość kształtowania własnej odrębnej tożsamości, stosownie do wieku ofiarowali mu coraz większą dozę wolności i możliwości samodecydowania, przy jednoczesnym zachowaniu gotowości do zaopiekowania się młodym człowiekiem, kiedy ten tego potrzebuje. Młodzi ludzie badający w tym wieku różne alternatywy co rusz oddalają się od swojego systemu, by w razie potrzeby wrócić do niego i „podładować baterie” niczym pisklęta wypuszczające się na coraz dalsze wyprawy, by wreszcie na dobre opuścić swoje gniazdo.

Opuszczone gniazdo

Gdy wreszcie dzieci zostają wypuszczone w świat, by żyć własnym niezależnym życiem i założyć swoje rodziny, małżonkowie muszą renegocjować swój system małżeński jako diadę i wypracować nowe sposoby wzajemnych relacji znowu jako para. Rozwiązywanie różnych problemów na tym etapie życia wiąże się ze zmianą wieloletnich przyzwyczajeń i stabilnych wzorców postępowania. Istnieje również konieczność ustalenia relacji między rodzicami a ich dorosłymi dziećmi i ich rodzinami. Wejście w role dziadków wiąże się z ustaleniem swoich kompetencji w tym zakresie. Podobnie dzieje się w przypadku potencjalnych ingerencji w życie małżeńskie swoich dzieci.

Emerytura i okres starości

Ten etap wspólnego życia małżonków nieodłącznie związany jest z zaakceptowaniem zmieniających się ról pokoleniowych. Starsi ludzie stają w obliczu trudności spadku formy fizjologicznej, a w późniejszym czasie radzenia sobie z utratąwspółmałżonka, rodzeństwa i równieśników oraz przygotowania na śmierć. Nie oznacza to jednak, że ma to być etap melancholijny i letargiczny. Wręcz przeciwnie. Zadaniem rodziny na tym etapie jest wspieranie przez ludzi starszych roli średniego pokolenia, włączanie do systemu mądrości i doświadczenia, sprawdzanie możliwości podejmowania nowych ról rodzinnych i społecznych.

W swoim cyklu życia rodzina przechodzi przez różne fazy przejściowe i kryzysy. Są okresy takie, gdy w rodzinie pojawia się ktoś nowy, a także takie, w których ktoś odchodzi. Ważne wydarzenia w życiu rodziny poprzedzające jej wejście w nową fazę stanowią pewne punkty zwrotne. Mogą one być momentami potencjalnego kryzysu, po którym nastąpi skostnienie procesu rozwojowego, jak również mogą stanowić doskonałą okazję do wykształcenia się nowych form. Wszystko zależy od tego, na ile rodzina jest elastyczna i jaki poziom spójności wiąże jej członków.