Arteterapia dla każdego!

„Znając wzajemne oddziaływanie duszy i ciała trzeba wiedzieć, że są duchowe lekarstwa, które leczą ciało.

Takim lekarstwem jest sztuka. Sztuką – smutnego pocieszysz, zdenerwowanego – uspokoisz,

opryskliwego – przestraszysz, tchórzliwego – uczynisz śmiałym, skrytego – otwartym, zuchwałego – pokornym.

W sztuce zawarta jest siła ducha, która jest w stanie zwyciężyć cielesny ból, nostalgię, wewnętrzny niepokój”

– A. Mudrov

 

Poszukując nowych metod i pragnąc uzupełnić swój warsztat pracy znalazłam prawdziwy skarb! Arteterapia – inaczej terapia sztuką! Rewelacja, innowacja i całe piękno psychologicznego światka w jednym. Wydawałoby się, że osoby o braku talentów plastycznych nie mają pola do popisu, lecz nic bardziej mylnego. Arteterapia nie skupia się na talentach i umiejętnościach, ale na korzyściach płynących z samego procesu tworzenia. Mało tego, iż jest to metoda relaksacyjna, jest również niesamowitym sposobem wyzwalania własnych emocji oraz sposoby na radzenie sobie z nimi. Małe, duże stresy? Arteterapia.

Wpływ sztuki na psychikę człowieka nie jest niczym odkrywczym, jednak myśląc o sztuce mamy w głowie zaszufladkowany pogląd artysty o wielu talentach z pędzlem w dłoni i piękną wizją obrazu. Jednak tworzenie dzieł niekoniecznie uznawanych za krytyków dziełem sztuki ma pozytywny wpływ na nasze życie, więc dlaczego by nie tworzyć? Sztuka towarzyszy nam od początku życia poprzez rysowanie i malowanie farbkami w przedszkolu, klejenie, wycinanie czy pisanie w szkole. Towarzyszy nam dlatego, że każdy człowiek ma potrzebę ekspresji twórczej. Zadaniem dziecka podczas zwykłego dnia w przedszkolu jest stworzenie pracy plastycznej, właśnie dlatego by móc wyrazić się, ulokować swoje emocje i przy okazji pracować nad motorykę małą. Arteterapię stosowali już pod koniec XIX wieku psychiatrzy francuscy A. A. Tardieu i M. Simon dostrzegając pozytywny wpływ tej metody na swoich pacjentach. Freud również postulował istotę twórczości artystycznej w badaniu nieświadomości. W Polsce arteterapię wprowadzili pedagog S. Szuman i onkolog J. Aleksandrowicz, który wprowadził arteterapię do szpitali.

Zaznaczę jednak podstawowe funkcje, jakie spełnia metoda arteterapii w psychoterapii.

1. Rekreacyjna, w której to istotą jest stworzenie odpowiednich warunków dla uczestnika takich warsztatów, w których to uczestnik ma możliwość wypoczynku oraz nabrania sił do rozwiązywania swoich problemów życiowych.
2. Edukacyjna dostarczająca i poszerzająca uczestnikowi wiedzę dotyczącą jego orientacji w świecie, ma za zadanie skłonić człowieka do przemyślenia swoich wartości i spraw życiowych.
3. Korekcyjna, która przekształca szkodliwe mechanizmy na mechanizmy wartościowe.
4. Socjalizacyjna ujawniająca się jako dążenie do odkrywania istotnych wartości, postaw oraz umiejętności społecznych.
5. Emancypacyjna rozwijająca potencjał kreatywności człowieka.

Rolą arteterapeuty jest aranżacja takich sytuacji interpersonalnych, w których za pomocą twórczości własnej uczestnicy doświadczają uczuć i emocji, które mają charakter terapeutyczny. Arteterapia to nie tylko plastyka, lecz również muzykoterapia, choreoterapia, biblioterapia i inne rozmaite formy a różnorodność form daje wiele możliwości!

Arteterapia jest zbiorem różnych możliwości wykorzystania sztuki w celach terapeutycznych, ale niektóre z nich opiszę by przybliżyć warsztat arteterapii.

Jedną z najpopularniejszych jest Plastykoterapia czy inaczej terapia malarska, jest to terapia z użyciem wyłącznie sztuk plastycznych. Wykorzystywane są malarstwo, rzeźba, rysunek, collage, grafika i inne. Można wyróżnić dwa odniesienia plastykoterapii. Pierwsze wskazuje przede wszystkim na terapeutyczne właściwości procesu tworzenia. Drugie to wytwór i terapeutyczne, diagnostyczne oraz komunikacyjne znaczenie wytworzonego dzieła. Stosowane na różne sposoby materiały plastyczne mogą odzwierciedlać stany umysłu, myśli, skrywane uczucia autora dzieła. Materiały różnicują się jakościowo, sprzyjają różnorodnym doświadczeniom oraz prowadzą do odmiennych rezultatów pracy. Przestrzeń plastykoterapii powinna zapewnić szeroki wybór metod, ponieważ istotny element komunikacji stanowi decyzja „artysty” o zastosowaniu określonej techniki.

Muzykoterapia to jedna z form psychoterapii, wykorzystująca muzykę oraz dźwięki, które dostarczają odpowiedniej stymulacji, pozwalają na ekspresję emocjonalną czy komunikację niewerbalną. Dobrze wiemy, że muzyka leczy! Muzyka może nadawać nam odpowiedni nastrój, może być energiczna i dodać nam energii, gdy np. biegamy czy wylewamy poty na siłowni, ale również relaksująca, gdy potrzebujemy wyciszenia po ciężkim dniu. W arteterapii nie określa się granic metodycznych, łączy się je np. przy plastykoterapii używa się muzyki by odpowiednio ukierunkować uwagę uczestników czy nadać mu określony charakter a uczestnik już w sposób nieświadomy uwalnia swoje emocje i przekłada je na swoją twórczość (np. “Malowanie muzyką”).

Choreoterapią można nazwać terapię tańcem, w której to wykorzystuje się ekspresję ruchową. Nie umiesz tańczyć? Nic nie szkodzi, w choreoterapii kroki są proste, gdyż nie mają tworzyć idealnego, synchronicznego układu lecz ekspresję i spożytkowanie naszej energii. Coś magicznego się dzieje, gdy oddajemy się tańcom? Przestajemy się martwić? Stresować? Gdyż uwalniamy swoje pokłady endorfin! Zatem uwalniajmy je by walczyć z nadchodzącą jesienną depresją 🙂

Teatroterapia jest rozumiana jako narzędzie do wewnętrznego wzrostu i wzbogacenia osobowości oraz definiowana jako spontaniczne przedstawienie teatralne, stosowane w celach terapeutycznych przy udziale dzieci i dorosłych z zaburzeniami charakteru. Polecane szczególnie dla osób nieśmiałych, niepewnych siebie z obniżoną samooceną. Jednak czym ta metoda zaskoczy uczestnika? Psychodramą, czyli spontanicznym przedstawieniem scenicznym,odtwarzanie sytuacji, kontekstów, na chwilową przemianę w inną postać. Psychodrama pozwala nam na uwidocznienie i ponowne przeżycie konfliktów interpersonalnych w ramach terapeutycznych, to znaczy, że mając wyrzuty sumienia czy poczucie porażki podczas różnych sytuacji życiowych, możemy je odtworzyć i przepracować jeszcze raz. Pozwala nam to na pogodzenie się ze swoim zachowaniem i odpuszczenie sobie win. Wyróżniamy również : dramę, rozumianą jako metodę pomocniczą w nauczaniu różnych przedmiotów szkolnych lub samoistną metodę kształcenia osobowości człowieka poprzez rozwijanie wyobraźni i wrażliwości, uczenie aktywnej twórczości, kształcenie umiejętności współpracy z innymi ludźmi. Oraz pantomima czyli nieme widowisko sceniczne, w którym zdarzenia przekazywane są przez aktorów wyłącznie za pomocą ruchów ciała, gestów, mimiki.

Pamiętajmy jeszcze o równie ważnej filmoterapii, która również robi robotę! Uczestnik może identyfikować się z postaciami, poznawać różne perspektywy, wchodzić w rolę, dystansować się, odczuwać katharsis i zdobywać refleksję nad sobą samym.

Jednak pamiętajmy, że piękno tych metod polega na swobodzie a esencję arteterapii stanowi proces tworzenia! Uczestnik ma prawo przeżywać swoje emocje w utajnieniu, jednak za pomocą arteterapii może je wylać czy wyrzucić z siebie poprzez pracę, którą wykona.

Fazy procesu arteterapeutycznego

Według B. Muraszko proces arteterapeutyczny przebiega w określonej kolejności:

1) Ujawnianie uczuć niebezpiecznych, wypartych do podświadomości, których nie można wyrazić w sposób tradycyjny.

2) Uświadomienie własnych uczuć przez uzewnętrznienie ich w różnych formach ekspresji i przyjrzenie się im przez bagaż doświadczeń.

3) Retrospekcja wydarzeń, motywacji, uczuć.

4) Podsumowanie terapii poprzez porównanie wytworów i analizę własnych prac jako istotny element autoterapii.

Plusy arteterapii

Korzyści płynące z arteterapii są ogromne szczególnie dla dzieci, ponieważ dzieci uczestniczące w zajęciach:

• uwalniają i odreagowują nagromadzone emocje,
• uaktywniają sferę komunikacji niewerbalnej,
• zmniejszają poziom napięcia,
• wzmacniają poczucie bezpieczeństwa,
• zwiększają poziom samoświadomości,
• wzmacniają poziom samowiedzy i samoakceptacji,
• wzmagają w sobie świadomość motywów działań i zachowań własnych,
• uaktywniają ekspresję samego siebie oraz spontaniczność,
• korygują emocjonalnie zaburzone zachowania,
• wzmacniają poczucie własnej wartości
• potrafią pełnić różne role
• akceptują siebie i swoją sytuację,
• uaktywniają siebie,
• i świetnie pokonują swoją tożsamość.

Arteterapia jest wykorzystaniem szeroko pojętej sztuki za pomocą metod terapeutycznych.  Arteterapia sprawdza się równie dobrze w pracy z dziećmi jak i z dorosłymi. W całym procesie arteterapeutycznym bardzo ważny jest odpowiedni stopień przygotowania prowadzącego, który powinien brać jak najbardziej czynny udział w zajęciach. Perfekcyjny prowadzący to nieperfekcyjnie ubrudzony i nieoczywiście zteoretyzowany nauczyciel, mentor, ponieważ to on powinien przenieść uczestników w świat fantazji, kreatywności i twórczości. Osoba zajmująca się arteterapią stanowi integralną część całego procesu terapeutycznego a jej postawa nie może być zbyt ingerująca, ale przewodnicza. Nie bez wpływu jest również charyzma prowadzącego, gdyż rzutuje ona na proces uczenia się, postawę twórczą i zaangażowanie podopiecznych.  Właściwie zaplanowana droga terapeutyczna jest drogowskazem, który nie powinien podlegać bardziej zaawansowanym interwencjom w zakresie zmian planu procesu edukacji i terapii. Warto zaznaczyć także integrację uczestników, gdyż bez tego elementu emocje będą się blokować a uczestnicy oporować. Aby arteterapia miała efekty terapeutyczne należy się skupić nie tylko na grupie, ale również na jednostce. Gdy jedna osoba w grupie oporuje nie należy jej zmuszać do twórczości, powinno się zachęcać i dać czas na własną inicjatywę.

Aby zrozumieć fanklub arteterapeutów trzeba się poddać sztuce i wyzwolić się z kajdanek rozwiązań oczywistych! Metoda arteterapii jest coraz bardziej popularna w Polsce a szeroka gama szkoleń i studiów podyplomowych z arteterapii podkreśla jedynie jej istotną rolę w procesach terapeutycznych. Zatem jeśli wciąż masz wątpliwości i nie jesteś przekonany spróbuj sam i się przekonaj a efekty mogą Cię bardzo zaskoczyć 🙂 Polecam!

PS. Arteterapia stała się moją pasją i warsztatem pracy a za pierwsze kroki stawiane w tym nurcie chciałabym podziękować pewnej słynnej arteterapeutce, autorce popularnej książki “Arteterapia w teorii i praktyce” pani Ewelinie Koniecznej, która na zajęciach uniwersyteckich wykładała mi tę metodę i za to wielkie dzięki! 🙂