Jakie są typowe zakłócenia komunikacji w rodzinie?

Wchodząc w problematykę zakłóceń komunikacji w rodzinie w pierwszym względzie należy ją zdefiniować. Komunikację w rodzinie określić można jako proces, który nabiera charakteru interakcyjnego. Każdy członek rodziny jest jednocześnie nadawcą i odbiorcą szeroko rozumianych komunikatów, a znaczenie komunikacyjne mają nie tylko słowa (komunikaty werbalne), lecz również wszelkie zachowania (komunikaty niewerbalne). Można zatem powiedzieć, że porozumiewanie się członków rodziny ma charakter nie linearny, a cyrkularny.

Próbując scharakteryzować typowe zakłócenia komunikacji w rodzinie zacznę od przedstawienia tzw. „brudnej dwunastki” – dwunastu barier komunikacyjnych stanowiących reakcje o wysokim stopniu ryzyka. Bariery te przyporządkować można do trzech głównych kategorii, a są to: (1) osądzanie, (2) dawanie rozwiązań i (3) unikanie udziału w troskach drugiego człowieka. Dla lepszego zobrazowania „brudnej dwunastki” przedstawię ją w formie tabeli:

Zaznaczyć należy, iż prawdopodobnie wielu z nas okazjonalnie stosuje niektóre z powyższych barier, co na ogół nie przynosi znacznej szkody. Dopiero nawykowe stosowanie jednej lub kilku z nich staje się niebezpieczne dla rodzinnej komunikacji.

Oprócz „brudnej dwunastki” w literaturze spotykamy się też z opisem istotnych wzorów dysfunkcyjnego komunikowania się, do których należą: blokowanie komunikacji (klasyczne „ciche dni”, a więc zbyt długie milczenie, izolacja i wycofanie się z kontaktów); przemieszczenie komunikacji; niezgodność pomiędzy poszczególnymi komponentami przekazu, a więc sprzeczność pomiędzy tym, co mówimy, a tym, jaką w danym momencie emocję wyrażamy w sposób niewerbalny (np. odsuwanie się od osoby i jednoczesne deklarowanie jej miłości), co jest szczególnie zagrażające dla rozwoju dzieci i osób empatycznych.

Kolejnym typowym zakłóceniem komunikacji rodzinnej są niewłaściwe strategie rozwiązywania konfliktów. Najprościej rzecz ujmując, sposoby rozwiązywania konfliktów podzielić można na konstruktywne (integrujące) i destruktywne (dezintegrujące). Najbardziej charakterystyczne dla strategii destruktywnych jest to, iż często przedmiotem konfliktów nie są konkretne fakty, lecz przypuszczenia, fantazje czy domysły którejś ze stron. Mała konkretność podejmowanych działań, ich mglisty kierunek, często tylko jednostronne zaangażowanie, wzajemne ranienie się i przekazywanie sprzecznych komunikatów to kolejne cechy, które charakteryzują ten sposób radzenia sobie z sytuacja konfliktową. Jeśli dołożyć do tego użycie przemocy (fizycznej bądź psychicznej), obwinianie (klasyczną próbę wyłonienia „winnego”), manipulację, odrzucenie osobiste (polegające na okazywaniu dystansu, „odbieraniu” drugiemu swojej miłości) czy metodę „worek” (polegającą na wyładowywaniu podczas kłótni nagromadzonych pretensji) – wówczas nietrudno o poczucie krzywdy, niezrozumienia, żalu, a nawet chęci zemsty.

Podsumowując: zaburzona komunikacja niejedno ma imię. Chcąc kształtować prawidłową komunikację w rodzinie należy skoncentrować się na dwóch obszarach. Po pierwsze, na osiąganiu (zwiększaniu) dojrzałości dorosłych członków rodziny, albowiem to właśnie od niej zależy umiejętność nadawania komunikacji bardziej interpersonalnego charakteru oraz poczucie własnej wartości poszczególnych członków rodziny. Po drugie zaś – kształtowanie swoistych umiejętności usprawniających rodzinną komunikację (np. zdolność otwartego wyrażania siebie, zdolność aktywnego/uważnego/empatycznego słuchania itp.).