Psychoterapia systemowa

Istnieje kilka orientacji psychoterapeutycznych oraz jeszcze więcej szkół. Do tej pory przedstawiliśmy trzy główne nurty, a dziś zaprezentujemy ostatni, czwarty. Wszystkie te orientacje różnią się między sobą przyjętymi psychologicznymi koncepcjami człowieka, koncepcjami odnoszącymi się do powstawania zaburzeń czy też rodzajami zmian oczekiwanych w wyniku psychoterapii, jak również sposobami osiągania tych zmian.

Ostatnim z czterech podstawowych nurtów w myśli i praktyce psychoterapeutycznej jest terapia systemowa, która zaczęła rozwijać się na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych ubiegłego wieku w Stanach Zjednoczonych. Za początek terapii rodzinnej uznaje się rok 1940, w którym ukazała się praca Davida Levy’ego opisująca rolę matki nadopiekuńczej w kształtowaniu patologii u dzieci. Początki systemowego nurtu w psychoterapii, zwanego także interakcyjnym, są ściśle związane z kontekstem kulturowym. Społeczeństwo amerykańskie w tamtym okresie narażone było na zmiany kulturowe związane z trudnościami adaptacyjnymi wielu imigrantów napływających do Stanów Zjednoczonych po drugiej wojnie światowej. Zainteresowanie klinicystów przesunęło się z jednostki na jej interakcje społeczne, a więc relacje małżeńskie, rodzicielskie, towarzyskie, zawodowe, rodzinne.

W podejściu systemowym twierdzi się, że człowieka poznać można poprzez poznanie najbliższego środowiska, w którym żyje, a więc rodziny takiej jaką jest ona w chwili obecnej, bez konieczności sięgania do historii życia poszczególnych jej członków. W procesie terapeutycznym powinna więc uczestniczyć cała rodzina, nie zaś jeden z jej członków wydelegowany przez swój system.

Inspiracji dla prób zrozumienia relacji między osobami należącymi do rodziny psychoterapeuci systemowi zaczęli szukać w ogólnej teorii systemów Ludwiga von Bertalanffy’ego, zgodnie z którą „systemem jest układ wyższego rzędu, składający się ze zbioru oddziałujących wzajemnie na siebie elementów”. Do ważnych cech takiego podejścia należy specyficzne rozumienie charakteru wzajemnych oddziaływań pomiędzy „elementami systemu”, a więc w wypadku terapii systemowej pomiędzy członkami rodziny. Oddziaływanie to ma mianowicie charakter cyrkularny, przez co rozumie się, iż przebiega ono na zasadzie dodatniego lub ujemnego sprzężenia zwrotnego, w przeciwieństwie do oddziaływania o charakterze linearnym, a więc takiego, w którym jednoznacznie wyodrębnić można przyczynę oraz skutek. Innym ważnym pojęciem tego podejścia jest homeostaza, określana jako stan, do którego system dąży dzięki mechanizmom samoregulacyjnym (dostosowywanie wewnętrzne właściwości systemu do zachodzących zmian). Elementy wchodzące w interakcje z innymi tworzą podsystemy (podsystem małżeński, rodzicielski itd.), zaś jednostka traktowana jest jako element różnych systemów (rodzinnego, zawodowego, grupy koleżeńskiej), w kontekście których jest częścią określonego podsystemu. System rodzinny nie jest prostą sumą składających się na siebie elementów, a więc nie jest możliwe zarówno zrozumienie, jak i opisanie go przy użyciu języka opisującego poszczególnych członków rodziny. Oddziałujące na siebie elementy, tworząc całość, tworzą jednocześnie nową jakość niemożliwą do zrozumienia poprzez próbę pojęcia poszczególnych elementów w oderwaniu od systemu. Ważnymi cechami systemu są więc powiązania między jego składowymi oraz całościowość.

Na interakcyjny nurt psychoterapii składa się kilka podejść. Jedne szkoły przyjmują tak zwaną perspektywę komunikacyjną, inne strukturalną, jeszcze inne strategiczną. Szkoły przynależące do podejścia komunikacyjnego zwracają uwagę na to, w jaki sposób ludzie się porozumiewają. Szkoła komunikacyjna była pierwszą, która przyjęła założenia systemowe, jednak duża część nurtu komunikacyjnego, jak również niektóre techniki oddziaływania psychoterapeutycznego zostały przejęte przez dwie pozostałe z wymienionych szkół. Najbardziej reprezentatywna szkoła psychoterapii komunikacyjnej to tak zwana szkoła z Palo Alto Paula Watzlawicka.

Systemowa terapia strukturalna stworzona została przez Salvadora Minuchina. W strukturalnym sposobie rozumienia tego, co się dzieje w systemie rodzinnym zwraca się uwagę na pełnione w nim role, na podsystemy i oddzielające je granice.

Strategiczna terapia rodzin zaś, która bywa nazywana także terapią nastawioną na rozwiązanie problemu, jest terapią krótkoterminową, skoncentrowaną na metodzie, wykorzystującą pośrednie, paradoksalne metody oddziaływania. Terapia ta przyjmuje wszystkie założenia ogólnej teorii systemów przyjmowanych przez dwa wcześniej wspomniane podejścia. Psychoterapeuci pracujący w tym podejściu koncentrują się na szybkich i trafnych interwencjach rozwiązujących główny problem, jaki występuje w określonej rodzinie. To oni są odpowiedzialni za kierunek i skuteczność zmian.