Muzyka jako regulator emocji – czy muzyka którą wybieramy jest jakoś powiązana z naszą osobowością?

„Nasza muzyka jest zdolna wywołać chwiejność emocjonalną,

zachowanie patologiczne, a nawet bunt i rewolucję”.

– The Beatles

Muzyka stanowi jeden z czynników poprawiających nastrój. Badania nad tym zjawiskiem potwierdzają pozytywny jej wpływ na sferę emocjonalną. Wierszyłocki, 1981 zauważa, że słuchanie muzyki wpływa kojąco na zaburzenia nastroju i na poczucie odprężenia psychicznego i fizycznego.

Pierwsze badania nad tym zjawiskiem sięgają czasu Alfreda Tomatisa, francuskiego specjalisty ds. neurologii i otologa. Zauważył on, że ucho ludzkie służy nie tylko odbieraniu dźwięków, ale też jest organem odpowiedzialnym za równowagę w przypadku postawy stojącej. Specjalista wnioskował, że bardzo pozytywnie wpływają na mózg dźwięki, które charakteryzują się wysoką częstotliwością. Taka muzyka wzmacnia koncentrację, wpływa na wzmaganie kreatywności i pamięci, prowadzi do równowagi pracy serca oraz poprawia synchronizację dwóch półkul mózgowych (Tomatis 1995). Wśród częstotliwości, które działają najbardziej pozytywnie, znajdują się dzieła Mozarta oraz muzyka z chorałów gregoriańskich. Działanie muzyki tego konkretnego kompozytora, określa się mianem „efektu Mozarta”, który został rozpowszechniony, szczególnie w stanie Georgia. Z kolei Gordon (1979) wskazuje na to, że muzyka Mozarta poprawia zdolności matematyczne i ułatwia rozwiązywanie zadań z zakresu logiki. W Wielkiej Brytanii, część szkół wprowadziła dzieła tego konkretnego kompozytora, w celu podnoszenia skupienia na zadaniach trudnych (Gordon i in, 1992).

Kolejnymi badaniami z zakresu wpływu muzyki Kamińską (2000). Odnosiły się one do dzieci szkół podstawowych oraz licealnych. Z badania zostały wykluczone dzieci uczęszczające do szkół muzycznych. Większość osób badanych stwierdziło, że muzyka jest ich głównym zainteresowaniem. Wśród najważniejszych funkcji, jakie muzyka pełniła w ich życiu, osoby badane wskazywały: funkcję relaksacyjno-terapeutyczną, na drugim miejscu plasowała się funkcja rozrywkowa. Badani podkreślali, że muzyka ma swoje szczególne znaczenie w ich życiu, w sytuacjach stresu, zmęczenia, przed zasypianiem oraz odrabianiem lekcji. Muzyka jest też również w opinii badanych bardzo często podejmowanym tematem w ramach rozmów z rówieśnikami. Grupa polska nie różniła się istotnie od amerykańskiej w tej samej grupie wiekowej. Badaczka na podstawie odwołań względem grupy amerykańskiej, zauważa, że potrzeba sięgania po muzykę pojawia się wtedy, kiedy osoba odczuwa stres, nudę oraz wtedy, kiedy chce nawiązać relację (Kamińska, 2000).

Badania nad związkiem preferencji muzycznych i zagrożeniami rozwoju przeprowadzili Peter Rentrow i Samuel Gosling (2003). Badacze przedstawili osobom badanym zestaw przypisanych cech osobowości i stereotypowych zagrożeń, jakie mogą odpowiadać słuchaczom danego gatunku muzyki. Osoby, które słuchały muzyki poważnej, religijnej, rockowej, czy też rapu, dostawały zestaw stereotypowych cech. Okazało się, że w przypadku stereotypów odnoszących się do osób słuchających muzyki poważnej i religijnej stereotypy osobowości były bardzo podobne. W przypadku rocka i rapu, stereotypy odnoszące się do osobowości słuchaczy również się powielały. W kwestii dwóch pierwszych gatunków muzyki, osoby są postrzegane jako bardziej ugodowe, otwarte, systematyczne i stabilniejsze emocjonalnie, zaś ich ekstrawertyzm jest na niskim poziomie. Z kolei osoby z grupy entuzjastów muzyki rockowej i rapu, stereotypowo posiadają niski poziom ugodowości, skrupulatności i przede wszystkim stabilności emocji. Poziom otwartości na doświadczenia i ekstrawersji jest jednak wyższy, aniżeli u fanów muzyki poważnej i religijnej. Badanie łączyło się również ze stereotypowym korzystaniu z używek i ich preferencjami w tym zakresie. Entuzjaści rocka i rapu są uważani za fanów picia piwa. Z kolei napoje takie jak wino i drinki powinny być częściej wybierane przez osoby, które słuchają muzyki klasycznej. Na podstawie ankiet, stereotypowo narkotykami nie gardzą szczególnie fani rocka, za nimi fani rapu, zdecydowanie mniej – fani muzyki klasycznej, a ostatnie miejsce zajmują fani muzyki religijnej.

            Wyniki badań nad stereotypowymi cechami osobowości i stabilności emocjonalnej fanów danego gatunku muzycznego zostały przedstawione w poniższej tabeli, w celu lepszej przejrzystości wyników.

Na podstawie kolejnych badań stwierdzono, że preferencje muzyczne są związane z cechami osobowości. Preferowane gatunki muzyczne korelują w sposób pozytywny z otwartością na przeżywanie nowych doświadczeń, z poglądami polityczne, samooceną. Negatywna korelacja występuje wyłączenie w przypadku postury ciała. Fani gatunków ciężkiego brzmienia, czyli m. in. heavy metalu, postrzegają siebie jako osoby, które są otwarte na nowe doświadczenia, posiadają skłonności do podejmowania ryzyka, wysoką ocenę oraz uprawiają sport. Osoby preferujące muzykę delikatniejszą są pogodne, (posługują się) utartymi konwencjami, posiadają wysoki ekstrawertyzm oraz umiejętność pokojowego rozwiązywania konfliktów. Dodatkowo cechuje je konserwatywność w poglądach i przekonanie o własnej atrakcyjności fizycznej (Pałosz, 2009). Badania znajdują swoje potwierdzenie u innych autorów (m.in. Antonis Gardikiotis i Alexandrios Baltzis, 2000).

 Zachowania agresywne, w tym zachowania przestępcze są połączone z preferencjami gatunków takich jak, heavy metal, rock, punk rock, techno. W badaniach amerykańskich i kanadyjskich dostrzega się powiązanie agresji, pesymizmu, przewrażliwienia, osamotnienia u osób, które są fanami muzyki metalowej. Nie wykazuje się związku powstawania takowych stanów w wyniku słuchania takiej muzyki, zaznacza się, że preferencja jest raczej odbiciem stanów wewnętrznych) (Epstein, 1990).

Część badań wskazuje na silne korelacje między muzyką metalową a skłonnościami do samobójstwa albo też innych zachowań autodestrukcyjnych. Skłonność do depresji, nie jest jednak powiązana z upodobaniem do heavy metalu (Hakanen, Wells, 1993). Część proponowanych wyjaśnień sugeruje, że zachowania autodestrukcyjne są symptomem trudności i że muzyka ciężka pozwala im zniwelować ból.

William Gowensmith i Larry Bloom (1997) opublikowali artykuł, w którym ukazali zależność poziomu gniewu u nastolatków podczas słuchania heavy metalu i muzyki country. Każdy z uczestników deklarował się jako fan któregoś z tych dwóch gatunków. Część osób słuchało podczas badania muzyki zgodnej z preferencjami, część nie. Okazało się, że osoby, które słuchały utworów związanych ze swoimi preferencjami muzycznymi, niezależnie od tego czy był to heavy metal, czy muzyka country, nie wykazywały skłonności do odczuwania gniewu. W sytuacji kiedy muzyka nie odpowiadała preferencjom, to poczucie gniewu było zdecydowanie wyższe, aczkolwiek poziomy te były bardzo podobne w dwóch grupach o niezgodnych preferencjach.

Jeffrey Arnett (1992) opublikował wyniki odnoszące się do muzyki heavy metalowej. Badani zostali poproszeni o odpowiedź na pytania odnoszące się do ich nastroju. Osoby badane w swoich odpowiedziach zaznaczały, że słuchają heavy metalu w sytuacjach kiedy są zdenerwowane, czują złość, są sfrustrowane. Badani stwierdzili, że muzyka z tego gatunku ma na nich wpływ relaksacyjny. Brutalna muzyka ma działanie oczyszczające.

W psychologii zauważa się, że pewne cechy osobowości, które są powiązane ze skłonnościami do odczuwania frustracji, spowodowanych niskimi predyspozycjami do adaptacji na stres. Wśród takich cech wymienia się wysoką ekstrawersję, niską otwartość na doświadczenia, wysoki psychotyzm i neurotyzm (Dudek, 2001). Poniżej zostaną zaprezentowane konsekwencje posiadania tych cech osobowości dla preferowanymi gatunkami muzycznymi.

Ekstrawersja, w wysokim stopniu jest powiązana z zachowaniami serdecznymi i społecznymi. Ludzie ekstrawertyczni skłonni są do stymulowania siebie poprzez towarzystwo innych osób. Osoby takie są znane ze swojego optymizmu. Skrajnością tego składnika osobowości jest introwersja, wykazuje się w chęciach do odpoczywania w samotności i dystansu w przypadku innych osób. Introwertyków może cechować nieśmiałość (Strelau, 2000). Dollinger (1993) zauważył, że ekstrawertycy bardziej preferują muzykę, która stymuluje do pobudzenia. Dodatnia korelacja występowała między ekstrawersją a preferencją do słuachania jazzuem, zaś ujemna z (…) muzyką gospel. Zaś badania Rawlingsa (1995), wykazują korelację między ekstrawersją a słuchaniem muzyki pop, elektronicznej, o treściach religijnych, czy też muzyki filmowej. Z kolei inne badania Rawlingsa i Cianciarelliego (1997), wskazały zależność ekstrawersji z sympatyzowaniem z muzyką rockową i pop oraz awersją do muzyki poważnej.

W przypadku neutoryków kontrola popędów jest utrudniona. Stres wywołuje wielkie napięcie. Neurotycy są skłonni do wrogości, ekspresji niezrozumiałej agresji. Charakteryzują się niskim poczuciem własnej wartości (Zawadzki, 1998). Nie-neurotycy są osobami, zrównoważonymi emocjonalnie. Mogą w lepszym stopniu adaptować się do sytuacji mogących wywoływać frustrację (s. 87). Badania nad osobowością stabilną i preferowaną przez osoby o takiej osobowość muzyką wykazały, że nie-neurotycy preferują muzykę o charakterze klasycznym, z kolei osoby… z wysokim poziomemneurotyczną preferują muzykę romantyczną. Płeć i zdolności muzyczne nie wykazały istotnego relacji z osobowością stabilną (Payne 1967). Wyniki badań cechuje ich powtarzalność. Osoby neurotyczne częściej wybierają muzykę, która odwołuje się do uczucia straty, szczególnie w muzyce popularnej, która stanowić może nawiązanie do muzyki o charakterze romantycznym. Relację muzyki romantycznej a cechami osoby neurotycznej można wyjaśniać jej większymi potrzebami emocjonalnymi.

W przypadku bardziej neurotycznych ludzi, projektują one swoje nieprzyjemne emocje na muzykę. W muzyce romantycznej występują zmiany nastrojów w utworze, występuje w niej zazwyczaj konflikt, który dąży do ostatecznego rozwiązania (Kemp, 1996). Muzyka poważna, skierowana w stronę romantyczności, może zaspokajać potrzebę bliskości emocjonalnej.

Kolejną cechą osobowości, która posiada implikacje ze skłonnościami do agresji jest psychotyczność. Jej związek z konkretnymi preferencjami muzyki, szczególnie tymi „cięższymi” tłumaczy się na dwa sposoby. Podejście biologiczne zaznacza, że psychotycy posiadają większą potrzebę stymulacji, dlatego też wybierają ostrzejszą formę muzyki. Podejście społeczne upatruje w wyborze muzyki pewnych skłonności, szczególnie do radykalizmu, buntu, agresji. (Rawlings i in., 1995). Zauważa on, że agresja jest powiązana ze skłonnościami do słuchania muzyki hard rockowej, heavy metalu i rocka. Eysenck stwierdził, że psychotycy nie lubią muzyki tanecznej i poważnej. Wskazuje on również na to, że muzyka „ciężka”, posiada silny związek z zachowaniami ryzykownymi, skłonnościami do agresji w przypadku osób psychotycznych. Badania wykazują również, że (preferencja do słuchania) rock alternatywny posiada ujemną korelację z psychotyzmem (Pałosz, 2004).

Osoby otwarte na doświadczenia są bardzo kreatywne. Mogą one kwestionować społeczne autorytety, jednakże zależy im na tym, aby poznawać nowe wartości. Konserwatyści posiadają niski poziom otwartości na doświadczenia, które są nowe. Może przejawiać się w zachowaniu agresywnym. Osoby z niskim poziomem otwartości na doświadczenia, mogą mieć problemy w samorozwoju (Maslow, 1990; Rogers, 1951). Z perspektywy otwartości na doświadczenia i posiadania określonych preferencji muzycznych mają swój początek od badań Glasgowa (1985). W badaniach dostrzega się zależności między byciem liberałem a słuchaniem muzyki nieznanej. Osoby, które nie są otwarte na doświadczenia, są autorytarne, mogą mieć skłonności do agresji (Dollinger 1993). Z kolei badani Rentfrowa i Goslinga (2003), wskazują na preferencje w kierunku muzyki intensywnej i buntowniczej osób o dużym nasileniu otwartości.