Dyskusja jako zabawa niwelująca agresję

 

„W dyskusji powinni brać udział wszyscy

i żadnego głosu nie wolno lekceważyć.”

– Kim Cameron

Zabawy interakcyjne są pedagogiczną metodą konstruktywnego niwelowania złości i agresji. Stanowią one szereg narzędzi o charakterze dydaktycznym, których zadaniem jest umożliwienie zdobywania różnorodnych doświadczeń w zakresie kontaktów z innymi uczestnikami zabaw. W niniejszym artykule zostanie przedstawiona metoda, która posiada swoją historię sięgającą  Starożytnej Grecji, a mianowicie – dyskusja. Kwintesencją niniejszego artykułu jest ukazanie wpływu dyskusji na umiejętność konstruktywnego radzenia sobie z uczuciem złości i agresji. Całość będzie zawierać wątki ściśle odnoszące się do zasad komunikacji i ich dydaktycznego wymiaru w procesie resocjalizacji.

Pojęcie dyskusji

Termin „dyskusja” pochodzi z języka łacińskiego, od słowa „discussio”, co oznacza tyle co:

1) „przecinać”; 2) roztrząsać: 3) rozbić”. Słownik języka polskiego zaś definiuje dyskusję jako: „ustną lub pisemną wymianę zdań na jakiś temat mającą prowadzić do wspólnych wniosków”.

Dodatkowo można odnaleźć definicję tego terminu, które zamykają się zaledwie do wymiany poglądów między osobami, będące podparte różnorakimi argumentami. Dyskusja może mieć miejsce między dwoma osobami lub w większym gronie. Rozmowa pokazuje różne punkty widzenia osób oraz prowadzi do ścierania się różnych – często odmiennych – ze sobą stanowisk.

Głównym celem dyskusji jest dojście do kompromisu, bądź konsensusu jednak nie zawsze jest to możliwe. Celem pobocznym jest zapobieganie konfliktom, jeżeli nawet nie da się osiągnąć wspólnego stanowiska to dyskusja pomaga skonkretyzować punkty rozbieżne dyskutantów oraz uczyć tonu rozmowy opartej na kulturze osobistej i poprawnej argumentacji swojego stanowiska. Dodatkowo polega na wykorzystywaniu różnych sposobów rozwiązywania danego problemu za pomocą wcześniej opracowanych pytań problemowych. Dyskusja to metoda słowna, ale też problemowa.

Mówiąc o dyskusji należy również zdefiniować pojęcie dialogu. Dialog („δίαλογος”) jest terminem pochodzącym z języka greckiego, które posiada dwa znaczenia. Pierwsze znaczenie odnosi się do wszelkiej wymiany myśli, której celem jest praca zespołowa nad rozwiązywaniem określonych problemów. Drugie znaczenie dialogu odnosi się do zrozumienia i wzajemnego fundamentalnego otwarcia się człowieka na człowieka. W tym momencie jest niezbędne przebywanie jednej osoby z drugą, w momencie swoistego spotkania jednostek ludzkich. Dialog w tym sensie zamyka się w twierdzeniu, że „człowiek w swoim bycie jest zdany na drugiego człowieka”.

W niniejszym tekście dialog będzie przywoływany, tylko w rozumieniu pierwszym. Co zatem nie jest dyskusją? Nie jest nią każda rozmowa, nie są to zwierzenia, nie jest nią wydawanie pouczeń, nakazów, krzyk, opowiadanie dowcipów, czy też analiza reminiscencji. Nie jest nią także kłótnia. Tym co odróżnia dyskusję od czegoś co dyskusją nie jest, to niezgodność  stanowisk, które strony próbują uzgodnić wspólnie, każda przekonując drugą do własnego stanowiska.

Geneza dyskutowania

Warto teraz postawić sobie pytanie jakie są początki dyskusji? W celu odpowiedzi na to pytanie, należy przenieść się do czasów Starożytnej Grecji. W V w p. n. e żył Sokrates – jeden z trzech największych filozofów ówczesnych czasów. Innowacje, nowe spojrzenie na dany problem oraz wkład jaki wniósł w swojej epoce był tak wielki, że czasy przed jego działalnością nazywano „przedsokratejskimi”.

Sokrates posługiwał się różnymi metodami filozoficznymi, jednak należy wyróżnić dwie, najbardziej związane z tematem dyskusji: a) metoda elenktyczna; b) metoda majeutyczna. Metoda elenktyczna, to metoda negatywna, polegająca na zbijaniu argumentów rozmówcy (od elenktikos – „zbijający”). Sokratejska metoda polegała na udawaniu podziwu dla wiedzy swojego rozmówcy, czym sprawiał, że czujność rozmówcy była uśpiona. Wtedy Sokrates wdawał się w dyskusję i zadawał pytania, których celem było wybicie rozmówcy z toku myśli, przez co popadał w absurd.

Metoda majeutyczna (tzw.”położnicza”) była zaś metodą pozytywną, którą wykorzystywał tylko wobec niektórych osób, w których – jak wierzył – drzemała nieuświadomiona wiedza. Ponownie poprzez dyskusję, Sokrates starał się pomóc tej wiedzy „przyjść na świat”, tak jak akuszerka pomaga przyjść na świat dziecku. Zatem Sokrates nie czuł się jak nauczyciel, a raczej ktoś, kto pomaga nauczyć się czegoś jednocześnie sam ucząc. Metoda majeutyczna była zawsze stosowana jako kolejny etap dyskusji, po etapie elenktycznym, jeżeli rozmowa nie zakończyła się.

Z czasem rozwoju akademickich metod dydaktycznych i sposobów uczenia się, dyskusja zyskała wyjątkowe miejsce w świecie pedagogiki.

Dyskusja jako metoda interakcyjna vs. agresja

Metody interakcyjne stanowią zestaw zabaw i ćwiczeń, które dostarczają możliwości konstruktywnego przezwyciężenia uczucia złości i agresji. Wśród metod interakcyjnych wyjątkowe miejsce ma dyskusja, dzięki której dzieci zdobywają wiele eksperiencji w kontekście kontaktów interpersonalnych, nie tylko z rówieśnikami ale też osobami dorosłymi. Zabawy, które bazują na dyskusji posiadają jeszcze jeden dodatkowy atut – oczywiście pod warunkiem, że założeniem głównym jest wspólne dojście do znalezienia wspólnego stanowiska – to niski poziom rywalizacji, w których zwycięstwo i przegrana nie są najważniejsze. Pomaga to w kształtowaniu pozytywnych postaw społecznych, opartych na wzajemnym szacunku wobec odmiennych poglądów, nauczyć się – w sposób nieuświadomiony – podstaw komunikacji swojego punktu widzenia. Poza tym plusem jest utrwalanie kontaktów interpersonalnych w grupie – prowadzenie dyskusji pomaga rozładować nierozwiązane konflikty i odreagować napięcia.

Metody interakcyjne, które zawierają w sobie elementy dyskusji, spełniają różne funkcje. Wśród nich – jak zostało już wspomniane – istotnym jest to by nauczyć się ekspresji złości w sposób nie powodujących u dziecka i jego współrozmówców poczucia zagrożenia, armosfery wrogości.

Dyskusja niesie za sobą możliwość doświadczania przezwyciężenia trudności na poziomie społecznym i emocjonalnym. Temat dyskusji można dopasować do sytuacji znanej przez dzieci w grupie, czy też środowiska, z którego wyrastają.

Niezwykle istotne jest to, by dzieci były prowadzone w dyskusji w przyjemnej atmosferze, z należytym szacunkiem, ich perspektywa postrzegania świata i poglądy powinny być brane poważnie pod uwagę. Do najważniejszych celów zabaw interakcyjnych o charakterze dyskusyjnym należy zaliczyć:

– dostrzeganie i wyrażanie agresywnych uczuć w sposób adekwatny do sytuacji;

– uczenie znajomości samego siebie i tego „jak reaguję”;

– budowanie poczucia własnej wartości oraz tożsamości na silnych fundamentach;

– uczenie lepszego rozumienia ludzi;

– rozwijanie inteligencji emocjonalnej;

– nawiązywanie kontaktów nie opierających się na odczuciach agresywnych.

Tak więc gama działań i liczba korzyści, jakie płyną z uczenia dzieci rozmowy opartej na zasadach dyskusji sprawia, że nie tylko warto – ale również należy – wprowadzać dyskusję do gier i zabaw o charakterze edukacyjnym. Nie tylko ze względu na poznawcze, czy też kognitywne walory ale – przede wszystkim – dla niwelowania agresji i przekształcaniu jej w pozytywny potencjał dający progresję inteligencji emocjonalnej u dzieci.

Przykłady zabaw opartych na dyskusji

By zrozumieć lepiej metody dydaktyczne i ich sposobu na niwelowanie agresji warto przedstawić kilka przykładowych zestawów ćwiczeń. Należy wspomnieć, że dobór zabaw i gier o charakterze dyskusyjnych powinien być uwarunkowany wyczuciem i dostosowaniem do nastroju i charakteru grupy w jakiej mają się zajęcia odbywać. Po zabawach interakcyjnych zaleca się wyciszenie grupy, refleksja w powstaci zalecenia napisania referatu, czy też rozprawki na dany temat.

„Kiedy jestem wściekły”

Cała grupa siedzi w kole. Każde dziecko mówi kolejno swoje imię i pokazuje, co robi, w momencie kiedy czuje, że jest wściekłe, np. „Jestem Wojtek, kiedy jestem wściekły, robię tak…” (ręką pokazuje ruch). Inna wersja: każde dziecko musi powtórzyć imię i gesty, zanim powie swoje imię i pokaże gest, który chciałoby przedstawić.

„Mowa ciała”

Każde dziecko otrzymuje karteczkę, na której zapisano jakiś stan emocjonalny (wściekły, obrażony, smutny, wesoły, niezadowolony itp.), który musi przedstawić. Kartek musi być co najmniej tyle ile uczestników zabawy. Po każdej demonstracji dzieci próbują odgadnąć, jakie uczucie miało zostać wyrażone. Na koniec dyskutuje się o tym, po czym można zidentyfikować różne stany emocjonalne, jakie uczucia są łatwiejsze do pokazania i do rozpoznania przez dziecko, jakie uczucia można wyrazić w podobny sposób.

„Malowanie uczuć”

W celu przeprowadzenia niniejszej zabawy należy przygotować papier, mazaki i farby plakatowe. Dzieci malują swoje uczucia, które je ogarniają, gdy wydaje im się, że tracą one panowanie nad sobą: wściekłość, zdenerwowanie, strach, bezradność – w zależności od indywidualnych predyspozycji, charakteru, sytuacji i nastroju. Osoby chętne wyjaśniają następnie swój obrazek. Kolejno należy dyskutować, w jaki sposób ten obrazek można zmienić na bardziej pozytywny – poprzez zamalowanie, dodanie kolorów lub kształtów itp. (np. z nienawiści zrobić przyjaźń, z gniewu – radość, z poczucia zagubienia – pewność siebie). Nauczyciel powinien zwracać uwagę na to, czy malowanie uczuć sprawia dzieciom trudność.

„Symbole agresji”

Dzieci siedzą przy stolikach. Każde dziecko ma przed sobą kartkę papieru i mazak, dzięki którym maluje jakiś symbol, którego zadaniem jest odzwierciedlanie jego agresji. Następnie zadaniem ucznia jest objaśnienie go. Inne dzieci stawiają pytania odnośnie do rysunku. Zadanie wymaga nakładu czasu na porównanie i omówienie tych symboli.

„Dzielenie się złością”

Dzieci, które nie potrafią się porozumieć i bardzo łatwo wikłają się w kłótnie, malują razem „obrazek złości”. W tym celu siadają na przeciwko siebie, pomiędzy nimi leży kartka papieru. W

milczeniu zmieniając się rysują linia po linii, kreska po kresce, punkt po punkcie. Próbują przy  tym wyrazić wszystkie te uczucia, które do siebie żywią nawzajem. Uczestnicy powinni mieć możliwość, by po zakończeniu pracy porozmawiać ze sobą, w małych grupach lub wspólnie ze wszystkimi, o tym co czuli w trakcie malowania z osobą, która im towarzyszyła.

„Agresja na obrazku”

Każde dziecko wyszukuje i wycina w starych czasopismach i gazetach zdjęcie, które według niego przedstawia agresję. Potem wszyscy przyglądają się fotografiom, omawiamy je, jakie treści, techniki, kształty, kolory kojarzone są z agresją.

„Z mieszanymi odczuciami”

Dowolne zdanie ma zostać wyrażone na różne sposoby, poprzez podkreślenie nastawienia emocjonalnego np. Dzieci codziennie muszą chodzić do szkoły. Uczestnicy losują karteczki, na których zapisane jest jedno słowo oznaczające stan uczuciowy np. radosny, smutny, zły. Następnie próbują oni wypowiedzieć je z odpowiednią intonacją, mimiką, gestykulacją. Reszta grupy ma odgadnąć przedstawione uczucia i podyskutować o nich.

„Wściekłe skojarzenie”

Każde dziecko pisze na kartce słowo „wściekłość” i zatacza je w koło. Potem pisze wszystkie skojarzenia, które przychodzą mu do głowy np. Michał, oddać, uderzać, wściekłość, skarży, nauczyciel. Następnie wspólnie przyglądamy się indywidualnym skojarzeniom, wyjaśniamy je, dyskutujemy, porównujemy.

„Obrona przed zaczepkami”

Prowadzące do agresji sytuacje mogą zostać czasem załagodzone dzięki temu, że„ofiary” zareagują w sposób zaskakujący, błyskotliwy. Niestety, w decydującym momencie rzadko komu

przychodzi do głowy coś odpowiedniego. W takim przypadku przygotowanie może dopomóc. Na przezwiska można zareagować dla przykładu w następujący sposób: -Ty smarkaczu!- Rzeczywiście, może masz chusteczkę. -Słabeusz!- Niestety, więc czy mógłbyś mi pomóc. Dzieci zastanawiają się nad niezwykłymi reakcjami na agresywne zaczepki samodzielnie lub w grupach, a następnie przedstawiają propozycje na forum całej grupy i dyskutują o nich.

Podsumowanie

Agresja jest zjawiskiem coraz częściej przedstawianym przez media jako takie, w którym dziecko nie jest ofiarą – bardzo często katem. Zachowania, o charakterze agresywnym stają się domeną nie tylko młodzieży ale też dzieci z klas szkół podstawowych i przedszkoli. Metody dydaktyczne i te, odnoszące się do uczenia się powinny dawać dziecku narzędzia do tego by radziło ono sobie ze swoją agresją konstruktywnie, aby wiedziało co czuje, jak reaguje na zgrzyty oraz znać sposoby neutralizacji takowych uczuć.

Wśród metod dydaktycznych warto przyjrzeć się tym, które są interakcyjne – szczególnie zaś dyskusji, która jest metodą pochodzącą ze starożytności i może być dowolnie modyfikowana zachowując swój podstawowy cel, jakim jest kształtowanie postaw dzięki interakcjom z rówieśnikami. Metoda ta, oferuje mnóstwo wiele korzyści, na poziomie emocjonalnym ale również poznawczym. Dodatkowo z perspektywy psychologicznej kształtuje charakter, postawy, rozwija światopogląd ale również ma wymiar terapeutyczny dzięki, któremu następuje zniwelowanie uczucia złości i wzrasta świadomość tego czym jest agresja i jak sobie z nią konstruktywnie radzić.

Bibliografia

1. E. Kubicka, M. Suwala, Słownik łacińsko-polski, polsko-łaciński, Zielona Góra 2009, s. 56.
2. Słownik języka polskiego http://sjp.pwn.pl/sjp/dyskusja;2455364.html (dostęp: 11.11.2015 r.).
3. B. Kempińska-Mirosławska, Kurs dydaktyki cz. 1 http://doktoranckie.umed.pl/pliki/kurs_dydaktyki_cz_1_4_01_2014.pdf (dostęp: 11.11.2015 r.).

4. K. Stachewicz, Fenomenologia a dialog portal.tezeusz.pl/cms/tz/index/index.php?id=2167(dostęp: 11.11.2015 r.).

5. D. Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, Warszawa 2012, s. 26.
6. G. Reale, Historia filozofii starożytnej, Lublin 2000, s. 377-378.
7. I. Krońska, Sokrates, Warszawa 2001, s. 70.
8. J. Duda, Ćwiczenia i zabawy interakcyjne jako pedagogiczny środek pomocniczy, http://www.profesor.pl/mat/pd2/pd2_j_duda_030515.pdf (dostęp: 10.11.2015 r.).

9. Metody nauczania dydaktyka http://dydaktyka.wyklady.org/wyklad/281_metody-nauczania-dydaktyka.html (dostęp: 10.11.2015 r.).