Dlaczego ludzie emigrują?

„(…) Zmęczony zacofaniem kraju i jego niekończącymi się problemami,

porzucił ojczyznę, by tęsknić i marzyć o niej gdzieś w dalekiej Europie”.

– Orhan Pamuk

Najczęściej wybieranymi do osiedlania się terenami w Unii Eurpejskiej przez Polaków jest Wielka Brytania (637 tys.), Niemcy (500 tys.), Irlandia (118 tys.) i Holandia (97 tys.).

Czas  trwania emigracji

Migrowanie można rozważać pod wieloma względami. Przede wszystkim pod względem czasu jej trwania tj. osiedleńcze, krótkookresowe, długookresowe, wahadłowe. Kolejną typologią migracji jest ta, która definiuje jej zasięg, czyli migracja wewnętrzna i zewnętrzna. Migracja wewnętrzna występuje w momencie, kiedy ludność przemieszcza się w obrębie kraju bądź regionu, zaś zewnętrzna występuje kiedy osoba przemieszcza się z jednego państwa albo jednostki administracyjnej do innej. Następną typologią, którą można odnaleźć w literaturze jest ta, która stara się wskazać jej przyczyny, od podjęcia pracy, kształcenia, założenia rodziny, poprzez prześladowania, katastrofy ekologiczne, aż po konflikty zbrojne (Marek E., 1994).

Różne są motywacje emigracji Polaków z ich kraju. Wiele osób wyjeżdża w celach ekonomicznych, inne by wreszcie połączyć się z rodziną, która wyjazd za granicę ma już za sobą.

Typy emigracji

Emigracja jest zjawiskiem bardzo rozbudowanym i i trudnym do ujęcia. Mnogość dyscyplin naukowych, które zą zainteresowane tym fenomenem, świadczy o jego wieloaspektowości. Socjologia, psychologia, nauki o rodzinie, pedagogika, politologia to tylko niektóre z nich. Wszystkie te nauki stworzyły swoistą terminologię, która stanowi komplementarne ujęcie tematu. Na początku należy zdefiniować czym są „migracje”. Definicja geograficzno-demograficzna określa, że:  „migrant to osoba przybywająca lub opuszczająca pewne miejsce w inny sposób niż urodzenie lub śmierć […]” (Lewis, 1982, str. 7). Migranci są grupą w populacji, występującą na danym obszarze, uzupełnioną różnicą wielkości w populacji o liczbę narodzin i zgonów (Standing, 1984).

Emigrant finansowy

Inny podział dualny emigracji, można określić za pomocą zmiennej odnoszącej się do finansów  (Kawczyńska-Butrym Z., 2008):

– ekonomiczne – wywołane są one chęcią zdobycia korzyści materialnych i w sobie zabierają dwie podgrupy: a) „emigrantów przeżycia” – ich celem jest zdobycie środków na zaspokojenie najbardziej pierwotnych potrzeb takich jak wyżywienie, ubranie, remont mieszkania, czy też spłata długów; oraz b) „emigranci mobilni” – chcą poprawić standard swojego życia, chcą zgromadzić środki na progres swój i rodziny.

– pozaekonomiczne – wywołane są innymi pobudkami, które można ująć w kategoriach: a)  aspiracji edukacyjnych – chęć wzrostu kompetencji zawodowych, które prowadzą do zwiększenia szeroko pojętej stopy życiowej; b) prześladowania religijne/turystyka/pielgrzymowanie – ta forma migrowania ma na celu wypełnienie praktyk religijnych, zachowanie swojej odrębności religijnej; c) klęsk żywiołowych – prześledenia związane z katastrofami np. przeniesienie mieszkańców Czarnobyla i okolic w inne miejsce; oraz d) migracji politycznych – są skutkiem wojny o charakterze zewnętrznym, czy też wewnętrznym, celem jest tutaj zapewnienie bezpieczeństwa.

Migracja funkcjonalna

Na uwagę zasługuje również typologia zaproponowana przez Ewę Jaźwińską (Jaźwińska E., Okólski M., 2001), która zauważa, że migracja ma zawsze wymiar funkcjonalny.
W swojej typologii wskazuje na następujące rodzaje migracji:

– handlowa – polega na krótkich, 2-3 tygodniowych podróżach, w których najważniejszym celem jest wymiana, sprzedaż czy też kupno danego surowca (szczególnie popularna w krajach bloku socjalistycznego);

– osiedleńcza – polega na stałemu osiedleniu się w innym kraju (badaczka zwraca uwagę na to, żeby znaleźć się w tej kategorii osób migrujących wystarczy by osoba nie była członkiem gospodarstwa domowego w Polsce);

– kontraktowa/czasowa – legalność pobytu jest tutaj głównym kryterium (odnosi się nie tylko do pracowników zatrudnionych legalnie w zagranicznych firmach ale też do stypendystów naukowych);

– czasowa/nielegalna – są to osoby, które udają się za granicę motywowani pobudkami ekonomicznymi, jednak pomijają oni procedury ustanawiające ich wyjazd legalnymi (odwiedzają regularnie miejsce zamieszkania, zarobione pieniądze przesyłają na utrzymanie gospodarstwa domowego w Polsce).

Emigracja w kontekście kwalifikacji

Kolejna typologia powstała na podstawie studiów migracji zarobkowych Marii Skoczek, która badająch charakterystykę krajów Ameryki Łacińskiej, Południowej oraz Europy zauważa, że istotny jest również zawód i kwalifikacje osób migrujących. Badaczka wyróżnia na tej podstawie migracje: a) osób wysokokwalifikowanych – w tej grupie w największym stopniu można odnaleźć reprezentantów tzw. wolnych zawodów, np. lekarzy, naukowców, wykładowców); b) osób średniokwalifikowanych – są tutaj osoby ze średnim wykształeniem zawdowym tj. technicy, pielęgniarki, robotnicy fachowcy; c) osoby bez określonego zawodu – są to najczęściej osoby młode, które jadą za granicę, w celu zdobycia jakiegoś zawodu, kompetencji; d) osoby niskokwalifikowane – w rodzinnych stronach nie mają możliwości zdobycia pracy i kompetencji; e) osoby wyjeżdżające sezonowo – traktowane często jako praca o charakterze dodatkowym, najczęściej odnosi się do ludności wiejskiej (Skoczek M., 1997).

W następnej typologii autorstwa Ewy Kępińskiej podkreśla się rolę czasu pobytu na emigracji. Autorka, wyróżnia migracje, o charakterze trwałym, które określa mianem jednorazowych, „krótkich”. Z kolei następną kategorią określa migracje czasowe, które są „długie” i kończą się powrotem. Zaś w tych czasowych migracjach można wyróżnić sezonowe i cyrkulacyjne.

Niezwykle interesującą jest również typologia zaproponowana przez J. Balickiego i P. Stalkera (2006), dzięląca emigrantów na: a) osadników tzw. „settlersów”; b) robotników o charakterze kontraktowym, czyli „contract workers”, najczęściej robotników fizycznych; c) specjalistów w danej dziedzinie „professionals”; d) imigrantów przebywających w państwie nielegalnie, czyli „illegal, undocumented workers”; e) osoby starające się o azyl, tzw. „azylum seekers”; f) uchodźców czyli „refugees”.

Emigrant, imigrant, uchodźca

W tym momencie należy wprowadzić jedno bardzo istotne rozróżnienie „emigrantów”, „imigrantów” od „uchodźców” (Białek K., 2016). Otóż terminem emigrantów (łac. emigratio  czyli „wychodźstwo”) oznacza tych ludzi, którzy opuścili swój kraj aby osiedlić się w innym w sposób długotrwały. Ważnym elementem jest tutaj zaznaczenie, że emigrant opuszcza swój kraj dobrowolnie (Standtmuller E., Smolski R., 1999).  Z kolei imigrant to osoba, która przyjeżdża do kraju aby się w nim osiedlić (Zamojska E., 2013).  Zaś uchodźca to osoba, która opuszcza swój kraj, ze względu na obawę przed prześladowaniami z powodu rasy, religii, narodowości, poglądów politycznych, przynależności do konkretnej grupy społecznej (Gajewska A., 2007).

Każdy motyw udania się poza granice swojego państwa skutkuje szeregiem konsekwencji natury psychologicznej ale też socjologicznej. Sprawa wyjazdu nie odnosi się tylko do samej osoby emigrującej, ale też całej jego rodziny i najbliższych (Cymanow P., 2010).